АҚШ пен Ресей президенттерінің Аляскада өткен келіссөздері әлемдік саясаттағы ең өзекті оқиғалардың біріне айналды. Әлемдік сарапшылардың пікірлері сан алуан: бірі кездесуді күткен үмітті ақтамады десе, екіншісі – тарихи бетбұрыс деп бағалауда. Қазақстандағы қоғамдық пікір де осы екішектің арасында өрбіп, қарама-қайшы тұжырымдар айтыла бастады. Мәселен, елге танымал «Гиперборей» арнасы келіссөздер тақырыбын ең алғашқы болып талқылағандардың бірі болды. Талқылауға демократиялық біліктілігін жетілдіру мақсатында Стэнфорд университетіндегі курстардан оралған саясаттанушы Димаш Әльжанов қатысып, өз ойын ортаға салды.
Тыңдауға тұрарлық. Мұқият тыңдаған жөн — себебі қорытынды туралы нақты ештеңе айтылмайды: жүргізушінің ұзақ, бағыттаушы сұрақтарына біздің «жартылай америкалық» сарапшымыздың егжей-тегжейлі талдауларығана ұсынылады. Негізгі ой – біздің сарапшыға қарағанда Трамптың жаһандық саясатты түсінбейтіні, нақты стратегиясы жоқтығы, басты мақсаты – өзін танытып, «Нобель сыйлығына» қол жеткізу.
Сол себепті тыңдауға кеңес береміз: бұл оқырманға Батыстың Трампқа қарсы бөлігіндегі журналист, саясаткер мен сарапшылардың толассыз сын-пікірлерін жаппай қараудың қажеті жоқ екендігін білдіреді.
Вадим Борейконың тұрақты сарапшысымен өткізген сұхбатының құндылығы – оның өкілділік деңгейінде. Себебі Қазақстанды Алясканың арғы бетінде орналасқан, АҚШ-тан мұхитпен, Еуропадан Ресеймен ажыратылған шеткері ел деп қарастыруға болмайды. Қазақстан – АҚШ пен Еуроодақ үшін ажырамас серіктес. Бұған дәлел – Еуропаға мұнай жеткізетін олардың ірі концессиялары елімізде орналасқан. Дегенмен бұл мұнай тасымалы Ресей аумағы арқылы жүзеге асады. Міне, осы жағдай біздің «көпвекторлы» саясатымызды айқындап, Қазақстанда ықпалды лобби тобының болуына негіз қалайды. Бұл лобби – саяси, қаржылық әрі ақпараттық сипаттағы, әріоның қуаты мұнай мен валюта ағымдарының көлемімен анықталады.
Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстан Аляскадағы келіссөздерді сырттайбақылаушы ғана емес, белгілі бір мағынада олардың тікелей қатысушысысаналады. Ресей президенті АҚШ президентімен Аляскадағы кездесудікелісіп болған соң, мемлекет басшыларының қайсысына бірінші кезектеқоңырау шалды? Ал кездесу жайлы белгілі болған сәтте, үмітсіз күйдегі Украина президенті Зеленский кімге қоңырау шалды? Әрине, екі жағдайда да Қазақстан президентіне. Бұл кездейсоқтық емес. Себебі біз халықаралықүдерістердің дәл ортасында тұрмасақ та, ешқашан шеткеріде де емеспіз.
Тағы бір маңызды жайтты ашып айтқан жөн: Украинадағы соғысаяқталғаннан кейін Қазақстан дәл сол геосаяси процестердің орталығынаайналуы мүмкін. Бұған объективті себеп бар — соғыстан кейін Ресей мен Еуропа арасындағы қатынасты қалыпқа келтіру жолындағы ең алғашқымәселе — энергия ресурстары болмақ. Осы тұрғыда Каспий құбырконсорциумы басты рөл атқарып, оны геосаяси тұрғыда «арқан тартыс» тәрізді күрделі әрі мүдде қайшылығы мол ойынның негізгі құралынаайналдыру ықтималдығы жоғары.
Енді АҚШ пен Ресей президенттері және олардың топтары арасындағыкездесудің қорытындыларына келсек, Батыстағы үрей мен үмітсіздікке толы реакциялардан бөлек, нақты нәтижелерге назар аударайық. Біріншіден, бұлкездесу сәтті өтті деуге толық негіз бар. Келіссөздердің алдында Дональд Трамп сәтсіздік ықтималдығы 25 пайыз ғана екенін айтып, кездесудіңалғашқы бес минутында-ақ оның нәтижесін алдын ала сезгенін мәлімдегенеді. Соған қарағанда, кездесу шын мәнінде тиімді өткен: алғашқы бес минуттан кейін диалог тағы екі сағаттан астам жалғасып, екі президенттіңбірлескен баспасөз мәслихатымен аяқталды. Онда олар «барлық мәселелебойынша келісімге келдік» деп мәлімдеді.
Нақты қандай келісімге қол жеткізілгені айтылған жоқ, алайда себебітүсінікті. Ресей басшысы келісілген шешімді бірден жүзеге асыра алады, ал АҚШ президенті болса, ең алдымен еуропалық және украиналықсеріктестерімен кеңесіп, олардың ұстанымдарын ескеруге міндетті. Тек соданкейін ғана келісілген бағытта нақты қадам жасауға мүмкіндік алады.
Алайда Батыс елдері, оның ішінде Трампты қолдайтын бөлігі де, сондай-ақҚазақстандағы белгілі саяси топтар да бір ұстанымда тоғысады: ол – Ресейпрезидентінің бұл келіссөздердегі жетістігін мойындау. Мәскеу келіссөзгедейін қандай мақсат қойса, соның барлығына қол жеткізді. Оның ішіндеБатыс пен Украинаны біріктіретін жалғыз талап – қарулы қимылдарды дереутоқтату мәселесін кейінге шегеру. Бұл – АҚШ президенті бірлескен баспасөзмәслихатында астарлап меңзеген шешілмеген негізгі сұрақ.
Сонымен қатар Ресей президенті де өз пікірін білдірді: бұрыннан белгілішарттарды ескере отырып, берік әрі тұрақты бейбіт келісімге тезірек қолжеткізуге мүдделі екенін айтты. Осы тұрғыдан алғанда, екі тараптыңқорытынды сөзі ортақ мүддеге ұмтылысты айқындағандай әсер қалдырды. Ресей басшысы ағылшын тілінде қысқа ғана: «келесі жолы – Мәскеуде» деді. Ал АҚШ президенті күтпегенін жасырмай, енді «Мәскеуге баратынын» мәлімдеді. Санкцияларды қатаңдату мәселесі көтерілген жоқ. Керісінше, жағдайдың жұмсара түскені байқалды.
Екі тараптың да асығуы әбден мүмкін: Ресей — майдандағы ұстанымынтиімді пайдалану үшін, ал АҚШ — өз серіктестерін алдын ала дайындап, Мәскеудегі кездесуді Пекинге дейін өткізуге мүдделі. Дегенмен Ресей үшін асығудың айтарлықтай қажеті жоқ, өйткені майдандағы жетістіктері біртіндеп артып келеді.
Негізінде, әңгіме атыс тоқтаған сәтте нақты шеп бойымен болашақ бейбіт шекараны белгілеу туралы емес. Сондай-ақ бұл — Батыстың назарын толықтай аударып отырған аумақтармен саудаласу мәселесі де емес. Президент Путиннің айтуынша, олар да Украинаның сақталуына, оның бейбіт әрі достық мемлекет болып қалуына мүдделі. Осы тұрғыдан алғанда, басты мәселе — Украинада бейбіт келісімге қол қоятын қандай билік келетініне қатысты. Ал майдан шебінің тұрақсыздана түсуі — соғыспенбайланыстырылатын қазіргі президент Зеленскийдің биліктен кетуін жәнеорнына бейбіт ұстанымдағы үкіметтің келуін жеделдетуге әсер ететіні анық.
Демек, Аляскадағы келіссөздердің ең негізгі жетістігі – соғыс биылғы жылыаяқталады деген болжамның айқындала түсуі. Бұл – барлығымыз үшін маңызды жаңалық.
Тағы бір назар аударарлық жайт: ел ішіндегі «батысшыл» мен «проукраиндықтар» арасынан Трампты қолдаған бірде-бір тұлға табылмады. Олар бұрынғыдай «байденшіл демократтар» қатарында қалып отыр. Сонымен қатар, Трамп ЮСАИД қызметін тоқтатты. Осы тұрғыдан алғанда, белгілі бір саяси топтардың өз болашағына да шектеу қойып отырғаныбайқалмай ма?
