Дәурен Уәлиев
Материалы
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Неліктен бешпармақты ыстықтай жейді?
Тамақты барынша ыстық күйінде сақтауға тырысып, отанасы бешпармақ салынған табаққа еселеп ыстық тұздық құйып отырады. Қазақ әйелінің адам құсап елмен бірге отырып тамақ ішудің орнына, үнемі асүйге жүгіріп, ыстық тұздық таситын әдетін бәріміз білеміз. Қорыта айтқанда, бешпармақ – дәстүрге сай ыстықтай желінетін ас, оны қолмен жеген ерсілеу, өйткені, ол ыстық, қолды күйдіреді әрі майлы! Әрине, бешпармақты әбден суыған кезде қолмен де жеуге болады, бірақ, мен сыйлы қонақтарға суып қалған бешпармақ тартқанын көрген емеспін. Ондайды сіздер де көрмегендеріңізге сенімдімін!
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Бешпармақ төңірегіндегі жаңсақ түсінік. Палауға түсіндірме
Онымен қоймай, қазақтар ұлты басқа қонақтарының алдына бешпармақ қойып жатып, міндетті түрде оларға осы мағлұматты төл мәдениетіміздің қызықты дерегі ретінде айтады. Сосын ата-бабаларының ыстық тамақты жалаң қолмен жеген жабайылау әдеті үшін ақталғандай, іле-шала қонақтарына қолмен жеген әлдеқайда дәмдірек екенін түсіндіріп әлек болады!
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Халықтың аспаздық өнері – тарих айнасы
Көріп отырғанымыздай, Үлкен Саясат өзінің идеологиясына ыңғайлап, тарихи шежірелердің мәтіндерін, мектеп оқулықтары мен кинофильмдердің мазмұнын түзеп-күзегенімен қоймай, ұлттық тағамдарға да шімірікпестен араласып отырған! Демек, аяусыз өшіріліп, халықтан әдейі жасырылған үлкен тарихи процестердің іздері түркілердің аспаздық дәстүрінен да табылып қалуы мүмкін деп қауіптеніп, қатты қорыққан.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Зор күмәндар бастауы
Көшіп-қонған адаммен бірге оның тұқымы ғана емес, тілі де таралады. «Генетикалық География» жобасы қолға алынғаннан көп бұрын, Жер бетіндегі барша адамдардың туыстығы туралы ой біздің сүйікті ақынымыз әрі ойшыл Олжас Сүлейменовтың лингвистикалық еңбектерінде айтылған болатын. Өзінің «Сөз коды» және «Мың бір сөз» атты зерттеу кітаптарында ол бұны түрлі әлем халықтары тілдеріндегі сөздердің ұқсастығы арқылы нанымды көрсетіп берді.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Алғы сөз
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет болғанына 30 жыл толса да, халқымыз өзінің терең тарихына әлі де бойлай алмай, үстірт қана шалып жүргенін мойындау керек. Еліміздегі мектеп оқулықтары мен академиялық еңбектерді оқығанда, біз тым шектеулі білімді қанағат етуге мәжбүрміз, оның өзі – ғалымдарымыз бөтен тарихнамалардан рұқсат етілген дәрежеде үзіп-жұлып жиған мардымсыз мағлұматтар.
Еще от автора
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Орыс мәселесі
Шалғай батыста көшпенділердің жерлері көптеген орыс княздіктерінің аумақтарымен шекаралас болғандықтан, Мәңгі Ел Үкіметі оларды болашақта қой жүнін де, Қытай мен Үндістаннан әкелінген көпшілік тұтынатын тауарларды да сататын нарық алаңы ретінде қарастыра бастады.
Өкінішке орай, 13-ғасырдың басындағы орыс жерлері өзара әскери қақтығыстардан көз ашпады. Көпшілігінің қандас туыстығына қарамастан, басшы-князьдар жерге таласып немесе руаралық жанжалдар мен тойымсыз ашкөздіктен дәйім бір-бірімен соғысып жататын. Соның кесірінен орыс князьдіктерімен Үлкен сауда ұйымдастыру екіталай еді.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Екінші мыңжылдық тұлғасына қарсы
Қазіргі Моңғолиядағылар Шыңғысхан деп атайтын Жеңіс Ханның қабірін әлемнің әр түкпірінен жиналған археологтар қанша жылдан бері іздеп әлек, бірақ, олар өз уақыты мен салық төлеушілердің ақшасын текке ысырап етіп жүр! Ол қабір енді жоқ, із-түссіз құрыған, қалай іздесең де, табылмайды! Еуропалық, американдық, жапондық ғалымдардың басына «Мүмкін ол Моңғолияда жерленбеген шығар» деген арам ой келетіні де бар. Конфуций айтқандай: «Қараңғы бөлмеде сұр мысықты іздеген қиын, ол онда жоқ болса, тіптен, бекер!».
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Хорезм халықтарының жүректерін жаулау
Отырар уәлаятының басынан өткен қайғылы оқиға, Федерацияның орайын келтіріп, оны оп-оңай өзіне қосып алуы Хорезмнің басқа да уәлаяттарының билеушілеріне сабақ болып, ақылға келмесе, оларды не күтетінін айқын көрсетті. Жеңіс Ханның бұйрығымен оның немересі Бату Хан Жебе Ноян мен Сыпатай Батыр бастаған екі түмен әскермен 1219-1221-жылдары шеру тартып, Хорезм хандығының қалаларын аралады.
Әр қалаға келгенде, оның Билеушісіне бітімгерлер жіберіліп, өз еркімен Федерация құрамына кіру туралы келісімге қол қою ұсынылды.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Хорезм ілгерілеуге қарсы
Жеңіс Хан соғысқанды жек көретін, көршілерімен, тіптен, жауласқысы келмейтін. Ол көрші халықтармен тату тұруды ойлаған. Өйткені, жауласып, бір көршісін өлтірсе – Мәңгі Елдің экономикасы бір сатып алушыдан мәңгіге айырылады, оның сыртында өлген адамның жүздеген туыстары да қанішерлерден тауар сатып алмауға серт береді!
Бастапқыда Хорезм Шахымен жұмсақ, яғни, бейбіт дипломатиялық келіссөздер жүргізу жоспары құрылып, соған сәйкес, оған өзара тиімді сауда-саттық жасасу мақсатында Біртұтас Экономикалық Кеңістік пен Кеден Одағына кіруге ұсыныс жасалды.