Тарихи саясатты тарихи ғылыммен шатастыруға болмайды. Тарих ғылымы — «оқиға қалай өтті?» деген сұраққа жауап іздеп, белгілі бір елдің нақты аймағындағы күнделікті өмір құрылымдарының дәл қазіргі күйінде қалыптасуына қандай тарихи себептер әсер еткенін зерттейді. Ал тарихи саясат — бұл мемлекеттік идеология мен басқарудың құралы. Ол арқылы билікке қолайлы оқиғалар интерпретациясы мен түсіндірмелері қоғам санасына сіңіріледі. Бұл тұрғыда Өзбекстан айтарлықтай нәтижеге қол жеткізгені байқалады.
Тарихи саясат дегеніміз – белгілі бір мақсаттарға қол жеткізу үшін әртүрлі ресурстарды пайдалану процесі. Егер бұл салада негізгі әрекет етуші тарап мемлекет болса, онда қаржылық және ұйымдастырушылық мүмкіндіктермен қатар, әкімшілік ресурстарды да белсенді түрде қолдануға болады.
Бүгінгі шекаралары қалыптасқан Өзбекстан — кеңестік ұлттық саясаттың, ұлттық-аумақтық межелеу мен әкімшілік тәжірибелердің нәтижесі. Алайда Ташкенттегі идеологтар тарихи саясатты қалыптастыруда маңызды әрі тиімді «жиналу нүктесін» таба білді. Бұл – Әмір Темірдің (1336–1405 жж.) дәуірі.
Самарқандтың, яғни Әмір Темір империясының астанасы қазіргі Өзбекстан аумағында орналасуы – тарихи саясатты жүзеге асыруды едәуір жеңілдетеді. Ұлы қалалардың ұлы мемлекеттерден де ұзақ өмір сүріп, өздігінен құндылыққа айналатыны тарихта жиі кездесетін құбылыс. Егер бұл үдерісте мемлекет қайраткерлері мен идеологтар жүйелі, тұтас және нақты мақсатпен жұмыс істейтін болса, ұзақ мерзімді жобалардың өзі табысқа жету мүмкіндігін арттырады.
Тимуридтер дәуірі, шын мәнінде, тек Ташкенттің меншігі бола алмайды. Алайда тарихи саясат мұндай ерекшеліктерге назар аудара бермейді. Бұл ретте басты назар – нәтижеге аударылады, ал нәтиже – оң. XIX ғасырда Ресей империясы жаулап алған Қоқан және Хиуа хандықтарының, Бұқар әмірлігінің тарихи мұрасы, кейін коммунистер тұсында олардың жекелеген бөліктерінен Өзбек КСР-і құрылғаны белгілі. Осы тарихи жарықшақтар мен жіктер Әмір Темір, Бабыр, Хафиз сынды ұлы дәуір өкілдеріне сілтеме жасау арқылы айтарлықтай жұмсарып, ұлттық бірегейлік тұтастығына қызмет етеді.
Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёевтің Ұлттық музейдің құрылысына ресми түрде бастама беруі – тарихи саясаттың қанағаттанарлық деңгейде жүргізіліп жатқанын дәлелдейді. Бұл ретте билік мұндай бастамаларға ауқымды ресурстар бөлуге әзір екенін аңғартады. Ташкент-Шығыс әуежайының құрылысы аяқталғаннан кейін 40 мың шаршы метрлік музей жобасының іске қосылуы да өзінше символдық мәнге ие. Қазіргі заманда мемлекет бір мезгілде әрі өз ішіндегі тарихи бірегейлікті нығайтуға, әрі өзге елдермен байланысын дамытуға бағытталған кешенді саясат жүргізуі тиіс.
Қазақстан тарихи саясат саласында мұндай үйлесімділікпен мақтана алмайды. Назарбаев кезеңінде түрлі бағыттар қатар қолға алынып, әртүрлі жобаларға басымдық берілгенімен, халықтың басым бөлігін біріктіретін тұтас идеологиялық құрылым қалыптаспады. Бұл жерде мәселе қаржылық мүмкіндікте емес, мемлекеттік аппараттың идеологияға жауапты құрылымдарының зияткерлік деңгейінде жатыр. «Жаңа Қазақстан» тұжырымдамасы аясында да идеологиялық кеңістікте әртүрлі идеялар мен бастамалар көбейіп жатыр, алайда олардың ешқайсысы қоғам санасына кең көлемде сіңіп, шынайы ықпал ете алған жоқ.
Астананың тарихи саясаттағы ұстанымдарын бағалау барысында, бұл бағытта түрлі Батыс қорлары тарапынан айтарлықтай бәсекелестік туындап отырғанын да ескеру қажет. Аталған құрылымдар Қазақстан қоғамындағы бірегейлік дискурсына ықпал ету үшін тарихи оқиғаларды өз мүдделеріне сай пайымдап, сол тұрғыдағы нарративтерді насихаттап келеді. Алайда егер Ақорда стратегиялық маңызы зор бұл салада сыртқы ойыншыларды шеттете алмаса (бұл тұрғыда Ташкент үлгі бола алады), онда оған ешкім кінәлі емес.
Сонымен қатар, ТМД кеңістігінде тарихи саясаттың әлсіздігі немесе деструктивті сипаты бұдан да күрделі сипат алған жағдайлар кездеседі. Бұл ретте ең алдымен Украинаны атауға болады. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде тарихи саясат пен қоғамдық сананы қалыптастыруға бағытталған өзге де тетіктердің көмегімен бұл елде жүйелі түрде «Антиресей» бейнесі құрастырылды. Бұл үдеріс сыртқы күштердің ықпалымен жүзеге асып, оның түпкі мақсаты – Ресейге қарсы бағытталған идеологиялық және саяси қарсыласу арқылы Мәскеуді барынша әлсіретуге бағытталды.
Ресей Федерациясының өзінде де тарихи саясат жүйелі деңгейде қиындықтарға тап болып отыр. М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің сараптамалық комиссиясы Ельцин орталығының экспозициялары мен бағдарламаларына талдау жүргізіп, ондағы тарихи оқиғаларға жүйелі түрде батысшыл және ресейшілдікке қарсы көзқараспен интерпретация жасалатынын анықтады. Бұл ұстанымдар Ресей Федерациясының мемлекеттік саясаты мен қолданыстағы заңнамасына қайшы келеді. Соған қарамастан, Ельцин орталығының филиалдары ел аумағында көбейіп келеді.
Өзбекстан посткеңестік кеңістіктегі тарихи саясаттың көшбасшысы ретінде танылып отыр, алайда бұл салада бәрі тамаша деп айту қиын. Басқа елдерде бұл бағыт не әлсіз, не айтарлықтай қиын жағдайда.
