Астананың саяси ұтқырлығы енді беріктік пен тиімділік тұрғысынан сыналмақ. Егер Қазақстан «Ибрахим келісімдеріне» қол қойса, бұл Ақорданың Ақ үймен ерекше қарым-қатынасын білдіретін саяси мәлімдеме ретінде Ресей мен Қытайға жолданған белгі спетті. Мәскеу мұндай қадамға сабырмен қарайды, өйткені Астанадан бұрын да тосын шешімдер күткен. Ал Бейжің тарапынан реакцияның қандай болары әзірге белгісіз. Мұндай жағдайда Қазақстан Республикасы Қытаймен арадағы артықшылықты серіктестік мәртебесінен айырылу қаупін тудырады.
«Ибрахим келісімдерінің» алғашқы кезеңі 2020–2021 жылдары Израиль мен бірқатар араб мемлекеттері арасындағы қарым-қатынасты қалыпқа келтіруге бағытталған келісімдерден тұрды. Бұл бастаманың авторы – АҚШ-тың сол кездегі президенті Дональд Трамп өзінің алғашқы президенттік мерзімі кезінде ұсынған.
Егер Біріккен Араб Әмірліктері, Бахрейн мен Марокко Израильмен бұған дейін дипломатиялық қарым-қатынас орнатпаған болса, Қазақстан мен Тель-Авив арасындағы байланыс қалыпты деңгейде, кей салаларда тіпті жоғары деп айтуға болады. Израильдің Оңтүстік Африка Республикасымен қарым-қатынасы нашарлағаннан кейін, ол уранды Қазақстаннан ала бастады. Сонымен қатар, Қазақстан мен Әзербайжан Тель-Авивтің мұнайға деген сұранысының шамамен 70%-ын қамтамасыз етіп отыр.
Қазақстанның келісімі не үшін қажет болды? Мәселе мынада: бұрынғы АҚШ президенті Дональд Трамп ұсынған бастаманың мәні бойынша, Мароккодан бастап Қазақстанға дейінгі мемлекеттерді біріктіретін блок тек саяси емес, экономикалық мазмұнмен де толықтырылуы тиіс еді. Қазіргі таңда Израильдің басты сауда әріптесі — Үндістан. Ақ үйдің бұл бағыттағы кейбір сәтсіз әрекеттеріне қарамастан, Вашингтон Дели қаласын осы АҚШ-қа бағдарланған мемлекеттер белдеуіне тарту жоспарынан бас тартқан жоқ. Бұл бастама, ең алдымен, Қытайдың аймақтағы ықпалын тежей түсуге бағытталған.
Қытайдың өнеркәсіптік қуаты қаншалықты мықты болғанымен, егер АҚШ-тың 47-президентінің командасы мақсаттарын сәтті жүзеге асыра алса, онда Бейжің алдында елеулі геосаяси тосқауыл пайда болмақ.
«Бұл Қазақстанға не үшін қажет болды?» деген сұрақ туындайды. Астанада қазіргі геосаяси оқиғалардың салмағы мен маңызын толық бағаламай отыр деген ой туады. Ақордада бұл бастама ҰҚШҰ немесе ЕАЭО сияқты ұйымдарға ұқсас, яғни қабылданған міндеттемелерді орындау міндетті емес, тек ұсыныс сипатында деп қабылданып жатқан секілді.
Егер Вашингтон мен Бейжің арасындағы қарым-қатынастың ушығу кезеңдеріне мұқият қарайтын болсақ, олардың арасында терең әрі жүйелі келіспеушіліктердің бар екенін көреміз. Америка Құрама Штаттары ұжымдық Батыстың атынан Қытайға жоғары технологиялар саласын меңгеруге тосқауыл қойып отыр, ал Қытай бұл салада қазірдің өзінде жетекші орынға ие.
Экс-президент Джо Байденнің әкімшілігі бұл мәселені қалай шешуге болатынын нақты білмеді. Ал Дональд Трамп бұл мақсатқа саяси, күштік, дипломатиялық, қаржылық және өзге де қысым тетіктері арқылы жетуге тырысты. Алайда Қытай ешбір бағытта шегінген жоқ – керісінше, тиісті жауап беріп отырды. Сирек кездесетін металдар саласында Қытай тіпті белсенді әрекетке көшті. Пусан қаласында Си Цзиньпин мен Дональд Трамп шиеленісті бәсеңдетуге уағдаласты. Алайда Ақ үйде өткен «C5+» саммиті арқылы жасалған бастама – АҚШ-тың Қытайға басқа бағыттан қысым көрсетуге ұмтылып жатқанын білдіреді.
Қытай Халық Республикасымен шекаралас орналасқандықтан, Қазақстанға деген назар әрдайым ерекше. 2022 жылғы 24 ақпаннан кейін Бейжің Еуропадағы мәселелерге де белсенді араласа бастады, ал бұл жерде әңгіме оның тікелей қауіпсіздік белдеуі жайында болып отыр. Егер Астананың қадамдары Қытай тарапы үшін дұшпандық сипатта қабылданатын болса, мұның Қазақстан тигізер ауыр салдарын болжаудың өзі қиын.
Қазіргі таңда Қазақстан Қытайға қарсы мемлекеттер қатарына енген емес. Алайда осындай қолайлы жағдайлардың өзінде республикадан Қытайдың ауқымды нарығына экспорттық тауарлардың енуі ешқашан жеделдетілген қарқынмен жүзеге асқан жоқ. Соңғы жылдардағы елеулі жетістіктердің бірі – екі ел арасындағы 30 күндік визасыз режимнің енгізілуі болды.
Акордада Қытай тарапынан көрсетіліп отырған достық ниет пен қолдауды өздігінен болатын қалыпты жағдай ретінде қабылдау үрдісі байқалады. Шын мәнінде, бұл – көпжылдық жүйелі сыртқы саяси әрекеттердің нәтижесі екенін ескеру қажет. Сондықтан Қазақстан үшін Авраам келісімдері аясындағы АҚШ-пен ықпалдастықты тереңдету мүмкіндіктерін зерттеу ғана емес, сонымен қатар Қытай бағытында қандай ықтимал қауіптер мен шығындарға тап болуы мүмкін екенін де жан-жақты саралау маңызды.
