Дәурен Уәлиев
Материалы
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Ұлы хан сайлауы
Құрамы ұлғайған Парламентте де жағымсыз процестер орын алып, өзара жанжалдасқан елдердің өкілдері жеке-жеке фракцияларға біріге бастады, рулық топтар бір-бірімен тартысты, Федерация мүдделерді аяқ асты етіліп, жергілікті мүдделер күйттелді. Өз экономикаларын дамытудан әрі аса алмаған субъект-елдер Парламентке түк пайдасы жоқ, Үкіметтен өздеріне бірдеңе сұрап алғанды ғана білетін сандалбай-ақсақалдарды делегат етіп жіберді. Әр Мәжілісте Жеңіс не экономикадан, не саясаттан еш хабары жоқ өзімшіл, көпірме мылжыңдар тобырына өз идеяларының дұрыстығы мен іс-әрекеттерін жүзеге асыру жолдарын түсіндіріп әлек болды.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Мәңгі елдің қарыштап өсіп-өркендеуі
Тайға таңба басқандай нақты жазылып, жақсы түсіндірілген әділ және көпшілік мақұлдаған заңдардың арқасында, қазақ рулары, кәсіпкерлер мен жеке азаматтар дау-дамайлы жағдайларға ұшырамайтын болды. Пара алмайтын халық соттары – Билер кез-келген жағдайды қатаң түрде заң бойынша шешті, әділ шешкені сонша, риза болған халық олардың атын аңызға қоса бастады. Қату қабақ барымташылар тағайындалған жазаның бұлжымай орындалуын қамтамасыз етті.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. «Жүн жолы» жобасы
Сыртқа жаппай жүн сату (экспорт) мақсатында Мәңгі Ел Үкіметі, бірінші кезекте, ең жақын көрші Солтүстік Қытайдың халық тығыз орналасқан аймақтарын нысанаға алды. Алайда, Федерацияның бұл бағыттағы жоспарлары қандай үлкен болса, ол жоспарларды жүзеге асыру жолындағы қиындықтар да сондай үлкен болды.
13-ғасырдың басында Қытай ондаған ірі княздік-мемлекеттерден тұрды, ол мемлекеттер салық төлейтін халық, жер және су ресурстары үшін үнемі өзара жауласып отырды. Қоластындағы жер ғана емес, онда тұратын адамдар да билеуші-князьдардың басыбайлы меншігі болғандықтан, билеушілер оларды малша жұмысқа жегіп, бар ақшасын алым-салыққа сыпырып алып, байлыққа батты.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Ұлы сауда көлігі
Сыртқы нарықта Үлкен жүк көлігінсіз Үлкен сауда болуы мүмкін емес. Бүгінде әлемдік экономика жыл сайын шығаратын 20 миллиард тонна өнімді сыртқы нарыққа жеткізіп, сату үшін, Үлкен Сауда 70 мыңнан астам жүк кемелерін, 17 миллион жүк тиейтін теміржол вагондарын және 27 миллион ауыр жүкке арналған тіркемелерді тартатын жүк автомобильдерін пайдаланады. Ұзақ жолға жарамды жүк көлігі бар, ауа райы алуан түрлі аймақтар мен ойлы-қырлы жерлермен алыс-алыс жол шалуға дағдыланған халық қана өндіруші мен сатып алушының арасын жалғап, халықаралық сауданы ұйымдастыра алады.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Көшпенділердің жаңа экономикалық саясаты
Федерация құрылғанға дейін сүт, ет, жүн сияқты өнімдерді, сонымен қатар, күнкөріске ең қажет деген тұрмыстық заттарды ғана берген табиғи шаруашылық экономикасы бар мүмкіндігін сарқып, өзінің шегіне жетті. Көршілес хандықтардың бәрі біркелкі өнім шығарғандықтан, көшпелі рулар арасында сауда-саттық болған жоқ, демек, өздеріне жетерлік мөлшерден артық өнім өндірудің де еш қажеттігі жоқ еді. Мәңгі Ел тұрғындарын байыта түсудің бір ғана жолы бар еді, ол – мал шаруашылығы өнімдерін неғұрлым көбірек өндіріп, экспортқа, яғни, ондай өнімдерге жаппай сұраныс бар басқа елдерге шығарып сату. Ал, ондай сұраныс тек егіншілікпен айналысатын алыстағы отырықшы халықтардың сыртқы нарығында ғана болады.
Еще от автора
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Орыс мәселесі
Шалғай батыста көшпенділердің жерлері көптеген орыс княздіктерінің аумақтарымен шекаралас болғандықтан, Мәңгі Ел Үкіметі оларды болашақта қой жүнін де, Қытай мен Үндістаннан әкелінген көпшілік тұтынатын тауарларды да сататын нарық алаңы ретінде қарастыра бастады.
Өкінішке орай, 13-ғасырдың басындағы орыс жерлері өзара әскери қақтығыстардан көз ашпады. Көпшілігінің қандас туыстығына қарамастан, басшы-князьдар жерге таласып немесе руаралық жанжалдар мен тойымсыз ашкөздіктен дәйім бір-бірімен соғысып жататын. Соның кесірінен орыс князьдіктерімен Үлкен сауда ұйымдастыру екіталай еді.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Екінші мыңжылдық тұлғасына қарсы
Қазіргі Моңғолиядағылар Шыңғысхан деп атайтын Жеңіс Ханның қабірін әлемнің әр түкпірінен жиналған археологтар қанша жылдан бері іздеп әлек, бірақ, олар өз уақыты мен салық төлеушілердің ақшасын текке ысырап етіп жүр! Ол қабір енді жоқ, із-түссіз құрыған, қалай іздесең де, табылмайды! Еуропалық, американдық, жапондық ғалымдардың басына «Мүмкін ол Моңғолияда жерленбеген шығар» деген арам ой келетіні де бар. Конфуций айтқандай: «Қараңғы бөлмеде сұр мысықты іздеген қиын, ол онда жоқ болса, тіптен, бекер!».
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Хорезм халықтарының жүректерін жаулау
Отырар уәлаятының басынан өткен қайғылы оқиға, Федерацияның орайын келтіріп, оны оп-оңай өзіне қосып алуы Хорезмнің басқа да уәлаяттарының билеушілеріне сабақ болып, ақылға келмесе, оларды не күтетінін айқын көрсетті. Жеңіс Ханның бұйрығымен оның немересі Бату Хан Жебе Ноян мен Сыпатай Батыр бастаған екі түмен әскермен 1219-1221-жылдары шеру тартып, Хорезм хандығының қалаларын аралады.
Әр қалаға келгенде, оның Билеушісіне бітімгерлер жіберіліп, өз еркімен Федерация құрамына кіру туралы келісімге қол қою ұсынылды.
Бешпармақ. Инженер толғанысы. Хорезм ілгерілеуге қарсы
Жеңіс Хан соғысқанды жек көретін, көршілерімен, тіптен, жауласқысы келмейтін. Ол көрші халықтармен тату тұруды ойлаған. Өйткені, жауласып, бір көршісін өлтірсе – Мәңгі Елдің экономикасы бір сатып алушыдан мәңгіге айырылады, оның сыртында өлген адамның жүздеген туыстары да қанішерлерден тауар сатып алмауға серт береді!
Бастапқыда Хорезм Шахымен жұмсақ, яғни, бейбіт дипломатиялық келіссөздер жүргізу жоспары құрылып, соған сәйкес, оған өзара тиімді сауда-саттық жасасу мақсатында Біртұтас Экономикалық Кеңістік пен Кеден Одағына кіруге ұсыныс жасалды.