«Мені бұрышқа тақап тастады, енді бәрі бітті, қолымда гранаталар тұр — жақындасаң, бірге жарыламыз».
«Орданы» тартып алу оқиғасы осылайша — заңды да, бірақ күтпеген тұстан жалғасын тапты. Гүлнара Бажкенованың бұл мәлімдемесі жағдайдың шын мәніндегі шарықтау шегіне жеткенін аңғартты.
Міне, тығырыққа тірелгенімен, әзірге тек батыл мәлімдемелермен шектеліп отырған «Орда» сайтының негізін қалаушы, жүргізуші әрі, белгілі болғандай, бар болғаны 30 пайыз ғана иесі Гүлнара Бажкенова еліміздегі «тәуелсіз» медианың жай-күйін жарқ еткізіп көрсетті. Осыған дейін тасада жатқан жағдай кенеттен ашыққа шықты.
Бір жағынан қарағанда, жаңа ештеңе жоқ секілді – бұл бұлыңғыр кеңістікте билік, ірі бизнес, БАҚ пен әлеуметтік желілердің өзара байланысы бұрыннан байқалатын. Бірақ дәл осылай, ашық түрде айтылғаны – сирек жағдай. Бұл жолы есімдер аталмаса да, қажеті жоқ – айтылғандар бәрін айқындап тұр.
Міне, шағын үзінді: «Түсініңіздер, барлық анонимді Telegram-арналар – барлығы сол “Сана” орталығына қарайды… Бұл бір холдинг сияқты, сырттай “тәуелсіз БАҚ” көрінеді, ал іс жүзінде олар президент әкімшілігінің бақылауында… және идеологияға жауапты тұлғалар арқылы басқарылады».
Гүлнара Бажкеноваға танымал ақпараттық жобаны ұйымдастыру мен қаржыландыруға көмектескен құрбысының есімін болжаудың қажеті жоқ. Сол сияқты Гүлжанның қолындағы граната жайлы айтқанда меңзеп отырған «банк» пен «банкирдің» кім екенін білу үшін де арнайы тергеу жүргізудің қажеті жоқ — бәрі онсыз да айдан анық.
«Еуразия-24»-тің мәліметінше, Қазақстандағы бірқатар басылымдар мақсатты түрде интеграцияға қарсы бағыт ұстанып отыр. Бұл қатарда бірінші орында «Орда», одан кейін «Айран» басылымы. Сондай-ақ «Елмедиа» мен «Гиперборей» де көрсетіледі, бірақ олардың бағыты біршама өзгеше. Аталған ресурстардың жарияланымдары бақылауда ұсталып, «Еуразия-24» тарапынан пікір беріліп келеді.
Басылымның бағалауынша, кейбір медиа мен әлеуметтік желідегі авторлар ұстанып отырған «либералды» экономикалық құндылықтар мен батысшыл көзқарас – ескі Қазақстан кезеңінен қалған. Бұл ұстаным еліміздің көп векторлы, ресурстық шет аймақ ретінде қалыптасуын нығайтып, даму перспективасын шектейді.
Журналистер мен авторлар мұны саналы түрде жасап отыр ма, әлде шынайы сеніммен, бірақ мәнісін толық түсінбей ме — ол маңызды емес. Бастысы — бұл ақпараттық-идеологиялық тапсырыс, әрі жақсы қаржыландырылған. Қажет болған жағдайда мұндай жобалар шетелге көшу мүмкіндігін де қарастырады. «Орда» авторының ашық мәлімдемесі осыны растайды.
Екінші маңызды мәселе — қазіргі Ресей саясатымен келіспеу мүмкін, бірақ онымен қасақана текетіреске бару – дұрыс бағыт емес. Жаңа әрі Әділетті Қазақстан құру жолы, шын мәнінде, Еуразиялық интеграцияны тереңдетумен тығыз байланысты.
Антиресейлік ұстаным автордың ішкі сенімінен туындаған болуы мүмкін. Дегенмен, бұл бағытта ішкі де, сыртқы да саяси тапсырыстың бар екені жасырын емес. Ол нақты қаржыландырылады және қажет болса, елден тысжерге шығуға мүмкіндік береді.
«Орданың» аз үлеске ие иесі бұл мәселеде шектен шықты ма, жоқ па — нақты айту қиын. «Құрбысы», «банк», «банкир» және әлдебір «америкалық компания» туралы айтқанда, Ресейге қатысты ештеңе қозғамады. Мүмкін, бұл бағытта ешқандай келіспеушілік болмаған шығар, ал қабылданған міндеттемелер мүлтіксіз орындалған болар?
Мұндай нұсқаны да жоққа шығаруға болмайды. Ал «Айран» сайтының өзі антиресейлік риторикадан алыс емес — кей тұста Ресей президентіне тікелей тіл тигізуге дейін барады. Соған қарамастан, бұл сайтты не оның ресми иесінен, не «тәжірибелі журналистер, продюсерлер, операторлар мен видеоинженерлерден» құралған шығармашылық тобынан ешкім тартып алуға тырысып отырған жоқ. Сірә, дәл осы тұста «Орданың» журналистикасы шамадан тыс «тәуелсіз» болып кеткендей көрінеді.
Қалай десек те, ел тұрғындарының басым бөлігі пайдаланатын, сондықтан халық жайлы мол ақпаратқа ие сол белгілі банк өз мүддесін көздейтіні анық. Алайда біз оған мемлекеттік ақпараттық саясаттың бастамашысы емес, тек орындаушысы ретінде қарағымыз келеді. Егер солай болса, онда бұл саясатты қаржыландырып отырған – сол банктің клиенттері, яғни қарапайым азаматтар.
Осы тұрғыдан алғанда, Гүлнара Бажкенова жария еткен ақпараттық «гранатаның» даусы Президент әкімшілігіндегі идеологияға жауапты лауазымды тұлғаларға жеткені маңызды сұрақ. Әрине, ештеңе болмағандай сыңай танытуға болады. Бірақ үндемей қалу – ең оңтайлы жол емес. Себебі мәселе жекелеген тұлғаларға емес, ақпараттық саясаттың жалпы бағытына қатысты болып отыр.
Гүлнара Бажкенованың күрделі жағдайда өз ұстанымынан таймай, сабырмен әрекет етуі — азаматтық ұстанымның көрінісі. Адамдық тұрғыдан бұл жағдайда біз оған түсіністікпен қараймыз және қолдау білдіреміз. Бәлкім, оның АҚШ-қа көшуі — өзіне де, кәсіби болашағына да тиімді шешім болар. Ол жақта өзінің қалыптасқан ақпараттық алаңы бар және оны өз еңбегімен құрған. Егер «Жаңа Орда» сол жақтан Қазақстанға бағытталған ақпараттық қызметін жалғастыратын болса, онда жағдай ашық әрі айқын сипатқа ие болады.
Алайда бұл жерде басты мәселе — ел ішіндегі ақпараттық саясатқа қатысты. Атап айтқанда, уәде етілген Ішкі саясат тұжырымдамасы қайда? Ол неге жарияланбай отыр?
Сонымен қатар, бұқаралық ақпарат құралдарына қатысты мемлекеттік саясатты кім қалыптастырып жатыр? Егер бұл бағытта шешуші рөл отандық емес, Батыс биржаларында тіркелген ірі банктерге тиесілі болса — бұл мәселенің мәні тіпті де тереңдей түседі.
Жағдай шынымен де назар аударарлық. Гүлнара Бажкенованың айтуынша, антиресейлік бағыт ұстанатын бірқатар медиа мен блогтар – Президент Әкімшілігінің бақылауында. Соған қарамастан, дәл осы ақпарат құралдары Қазақстандағы үкімет жұмысын және ішкі саяси жағдайды ең өткір сынға алып отыр. Бұл қалай түсіндірілуі керек: ақпараттық кеңістіктегі әлсізүйлестіру ме, әлде әдейі жасалған әрекет пе?
Бажкенованың айналасында кәсіби деңгейі жоғары, батыстық медиа мектептерінен өткен таныстары бар екені белгілі. Олар кезінде Internews, HolaNews сияқты жобалар арқылы медиа саласында тәжірибе жинаған. Алайда олар саясатты қалыптастырып отырғандар емес, нақты ақпараттық тапсырыстарды орындайтын тұлғалар ғана деген үміттеміз.
Сондықтан, Гүлнара Бажкенова кезекті ақпараттық «жарылысқа» бармай тұрып, мына бір сауалдың жауабы нақты айтылуы қажет: еліміздегі ақпараттық саясатқа кім бағыт береді және оның түпкі мақсаты қандай?
