15 тамыз күні Каспий теңізіндегі Ресейдің «Порт Оля» айлағында «Порт Оля – 4» атты құрғақ жүк кемесі дрондар шабуылынан суға батты. Мамандардың мәлімдеуінше, ұшқышсыз аппараттар Әзербайжан жағынан бағытталған. Ал үш күннен кейін, 18 тамызда, Иранда жасалған «Шахед» үлгісіндегі «Герань» атты «камикадзе-дрондар» Украинадағы Одесса облысында Әзербайжанның мемлекеттік мұнай компаниясы SOCAR-ға тиесілі 17 мұнай қоймасын жойған. Бұл – Мәскеу мен Баку арасындағы қазіргі заманғы гибридтік соғыстың айқын көрінісі. Қазақстан үшін басты қауіп – Каспийдің «Достық теңізі» мәртебесін жоғалтып, геосаяси текетірестің орталығына айналуы.
Бүгінгі Ресей мен Әзербайжан арасындағы келіспеушіліктердің түп-тамырына үңілмейміз, себебі оны екі абзацпен түсіндіру мүмкін емес. Дегенмен, қазіргі оқиғалардың мәні мынада: Баку ұзақ жылдар бойы жүргізілген геосаяси есептеулердің нәтижесінде Мәскеудің ықпал аймағын балама бағытпен алмастыру қажет деген қорытындыға келді.
Қарсылас тараптардың бірінен екіншісіне ауысуды үнсіз жүзеге асыру мүмкін емес. Керісінше, барлық мүдделі тараптарға жаңа ұстанымды айқын көрсету үшін көзге көрінетін қадамдар қажет.
2023 жылғы қазанда Әзербайжанның арнайы қызметі Ресейге ашық көзқарас танытып жүрген журналист Назакет Мамедованы қамауға алды. 2024 жылғы қарашада ол «Ресей Федерациясының пайдасына тыңшылық жасағаны үшін» деген айыппен 13 жылға бас бостандығынан айырылды. Дәл сондай айыппен саясаттанушы Ибрагим Гасанов пен Ибрагим Гумбатов та тиісінше 14 және 13 жылға сотталды.
2025 жылғы 27 маусымда Екатеринбург қаласында жүргізілген арнайы операция барысында Ресей азаматы болып табылатын этникалық әзербайжандық қылмыстық топтың елуге жуық мүшесі ұсталды. Осы оқиғаны Баку Мәскеумен арадағы қайшылықты тереңдету үшін пайдаланды.
Эскалация тұрғысынан алғанда, Баку көздегеніне қол жеткізді. Ал Кремльдіңқарсы әрекетке бармауы Бакудың саяси элитасына жаңа қадамдарға жолашты. Соның айқын көрінісі ретінде Гейдар Әлиев Украинаға гуманитарлықкөмек жеткізіп, Киевті қолдайтын бірқатар саяси мәлімдемелер жария етті.
Әзербайжанның гибридтік қақтығысқа үндеуі жауапсыз қалмады. Ресейлікзымырандар мен дрон-камикадзелер Украинадағы SOCAR мемлекеттікмұнай компаниясының инфрақұрылымдық нысандарын мақсатты түрдежоюға бағытталды.
SOCAR Energy Ukraine (бас компанияның еншілес құрылымы) бүгіндеУкраинада ондаған жоғары санаттағы жанармай құю стансасын басқарады. Сонымен қатар, компания Киев, Львов, Одесса, Винница және Харьков облыстарында орналасқан мұнай қоймаларына, сондай-ақ кемелерді жолүстінде немесе айлақта отын және майлау материалдарымен қамтамасызететін бункеровка кемелеріне ие.
Баку Украина аумағында SOCAR пайдаланатын жанармай құю стансаларымен мұнай құбырларына жасалған шабуылдарды тоқтатуды талап етіп, Мәскеуге ескерту жасады. Алайда Кремль бұл үндеулерге жауап қатпады. Көп ұзамай «Порт Оля-4» атты құрғақ жүк кемесіне шабуыл жасалды. Ресейлік дереккөздер кемеде жүгері мен арпа тиелгенін хабарласа, украиналық ақпарат арналары оның бортында дрон-камикадзеге арналғанбөлшектер мен Ираннан жеткізілген оқ-дәрілер болғанын мәлімдеді.
«Каспийлік ескертуге» қарамастан, Ресей 18 тамызда Одесса облысындағыSOCAR мұнай нысандарына «Герань» дрондарымен ауқымды соққы берді. Кейіннен әзербайжандық мұнай инвесторларының басқа да объектілерінешабуылдар жалғасқанымен, олар енді жаппай емес, жоспарлы түрде, қалыпты әскери тактика аясында жүргізіліп отыр.
Бұл ахуал бәріне ойлануға себеп болды. Әзербайжан соғыс өрті шарпығанаумақтағы мұнай активтерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің амалдарыніздестіріп жатқанда (ресми түрде Украина мен Ресейдің арасында соғысжарияланбаған), Қазақстан алдында өзгеше сипаттағы мәселелер пайда болды.
«Порт Оля – 4» құрғақ жүк кемесінің суға батуы Мәскеуге Каспийдің ресейлік теңіз тасымалы үшін бұрынғыдай қауіпсіз еместігін көрсетті. Бұл тұрғыдан алғанда, жағдай Қазақстан үшін де айтарлықтай ұқсас.
Астана Каспий теңізі арқылы транскаспийлік халықаралық көлік дәлізіне (ТХКД) ерекше мән беріп келеді. ұл бағыттағы негізгі тірек Қазақстанның Құрық пен Ақтау порттары және олардың Бакумен байланысы болып табылады. Алайда кемелерге әуе не теңіз дрондарымен жасалатын шабуылдар жиілейтін болса, инвесторлар үшін теңіз инфрақұрылымының қауіпсіздігі басты сұраққа айналады.
Жасанды аралдарда орналасқан және соңғы жылдары даулы тақырыптардың өзегіне айналған Қашаған кен орны Каспийдің стратегиялық маңызын айқын көрсетеді. Астананың теңіз акваториясында әскери-теңіз күштері бар болғанымен, олардың нақты жауынгерлік қабілеті мен саны стратегиялық инфрақұрылым мен коммуникацияларды төтенше жағдайда толық қорғауға жеткілікті ме деген мәселе туындайды.
