Көріп отырғанымыздай, Қазақстан Ұлттық қордың қаражатын бюджеттің кем-кетік тұстарын жамауға пайдалануды біртіндеп доғаруға бет алған сыңайлы. Бұл – Мемлекет басшысының қаржы-экономика блогына қойған талабының жеткенін көрсетеді. Дегенмен бұл бағытта нақты нәтижеге қол жеткізу – басқа мәселе. Себебі бюджет параметрлерін өзгертуге, жоспарланған мақсаттар орындалмай жатқан жағдайда, кез келген сәтте баруға болады.
2025 жылдың 26 тамызында Үкімет отырысында 2026–2028 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы қаралды.
Үкімет отырысында ұсынылған базалық сценарийге сәйкес, 2026 жылы ЖІӨ-нің нақты өсімі 5,4%-ды құрайды, ал үш жылдық орташа өсім 5,3% деңгейінде болады. Номиналды ЖІӨ көлемі 2026 жылы 183,8 трлн теңгеден 2028 жылы 229,8 трлн теңгеге дейін ұлғаяды. Макроэкономикалық болжам негізінде алдағы үш жылға арналған республикалық бюджеттің негізгі параметрлері қалыптастырылды. 2026 жылы республикалық бюджеттің табысы 19,2 трлн теңге көлемінде болжанса, бұл көрсеткіш 2028 жылы 23,2 трлн теңгеге дейін өседі. Ұлттық қордан бөлінетін кепілдендірілген трансферт жыл сайын 2,7 трлн теңге көлемінде белгіленген. 2026 жылы бюджет тапшылығы ЖІӨ-ге шаққанда 2,5% деңгейінде болады деп күтілуде. Ал 2028 жылға қарай бұл көрсеткіш 0,9%-ға дейін төмендейді. Сол сияқты, мұнайға қатысты емес тапшылық 2026 жылы 4,9%-дан 2028 жылы 2,7%-ға дейін қысқарады. «Табыс пен шығыс көлемінің осындай деңгейінде бюджет қосымша мақсатты трансферттерді қажет етпей-ақ өздігінен қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етеді», – деді Премьер-Министрдің орынбасары – Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин.
Экономикалық өсімге қатысты тағы бір ресми ақпаратқа тоқталсақ. 23 тамызда Қазақстан Ұлттық банкі халықаралық рейтинг агенттігі S&P Global Ratings-тің ел бойынша жаңартылған болжамын жариялады.
Агенттік Қазақстанның егеменді кредиттік рейтингінің болжамын «тұрақтыдан» «оң» деңгейіне дейін көтеріп, рейтингті «BBB-» деңгейінде растады.
S&P сарапшыларының пікірінше, Ұлттық инфрақұрылымдық жоспарды одан әрі іске асыру экономиканың біртіндеп әртараптандырылуына және мұнайға қатысы жоқ кірістердің өсуіне ықпал етеді. Агенттік 2025 жылы Қазақстанның ЖІӨ нақты өсімі 5,5% деңгейінде болады деп болжаса, 2026–2028 жылдары бұл көрсеткіштің біртіндеп 4%-ға дейін төмендеуі күтіледі.
Бұл бағалау халықаралық рейтинг агенттіктерінің еліміздегі экономикалық даму перспективаларын оң қабылдап отырғанын көрсетеді.
2026 жылға арналған болжамдарға зер салсақ, халықаралық рейтингтік агенттіктер Қазақстанда экономикалық өсімнің баяулауын күтсе, еліміздің Ұлттық экономика министрлігі қарқынды өсім болады деп сендіреді. Екі жақ бір-біріне қарама-қайшы болжам жасаса да, дереккөздер бірдей. Бірақ мәселе – сол деректерді қалай түсіндіріп, қандай акцентпен жеткізуде. Бұл жағдайда әр тарап өз шындығын алға тартып отыр. Ал 2026 жыл келгенде, қайсысының пайымы шындыққа жақын болғаны белгілі болмақ.
Қаржы министрі Мәди Тәкиев Үкіметке 2026–2028 жылдарға арналған үш жылдық бюджет жобасын таныстырды. Министрдің айтуынша, 2026 жылы республикалық бюджеттің кірісі 23,1 трлн теңгені құрайды, ал 2028 жылға қарай бұл көрсеткіш 27,6 трлн теңгеге дейін өседі. Шығыстар 2026 жылы 27,7 трлн теңге деңгейінде жоспарланған. Мәди Тәкиев бюджет алғаш рет ұзақ уақыт ішінде Ұлттық қордан мақсатты трансферттерді тартусыз теңгерілгенін атап өтті. Сонымен қатар, құжат әлеуметтік бағдарын сақтап қалып, нақты секторды мемлекеттік қолдау көлемі айтарлықтай артатынын көрсетті.
«Шығысты оңтайландыру және басымдық беру жұмыстары жүргізілді. Оңтайландырылған қаражат нақты секторға қайта бағытталды. Экономикалық өсімді ынталандыратын шығындар 10,9%-дан 16,1%-ға дейін өсіп, 4,47 трлн теңгені құрады», – деп атап өтті Қаржы министрі Мәди Тәкиев.
Шығыстың негізгі бөлігі – 38,7% немесе 10,7 трлн теңге – дәстүрлі түрде әлеуметтік салаға бағытталады. Нақты секторды қолдауға арналған шығындар 3,6 трлн теңгені құрайды. Оның ішінде агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға – 732 млрд теңге, көлік инфрақұрылымына – 855 млрд теңге бөлінеді. Сондай-ақ республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын салуға қосымша 580 млрд теңгені мемлекеттік кепілдік тетігі арқылы тарту жоспарланып отыр.
Енді 2026 жылғы бюджетке қатысты кейбір көрсеткіштерді екі үшжылдық құжат аясында, яғни 2025–2027 жылдарға арналған қолданыстағы бюджетпен және 2026–2028 жылдарға арналған жаңа жобамен салыстырып көрейік.
«2025–2027 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заңға сәйкес, 2026 жылға жоспарланған түсім көлемі – 19,2 трлн теңге, ал шығыстар – 22,9 трлн теңге. Сонымен қатар, халықтың жекелеген санаттарын әлеуметтік қамтамасыз ету және оларға төлемдер бойынша сүйемелдеу көлемі сол кезде 6,7 трлн теңге деңгейінде болжанған болатын.
2025 жылы әлеуметтік қолдауға бөлінген қаражат барлық түзетулерді ескере отырып 7 трлн теңгеге жеткен. Үкімет елдегі ішкі жалпы өнімнің (ІЖӨ) өсімін жиі атап көрсеткенімен, редакциямыз азаматтардың нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайына қатысты мәселелерді тұрақты түрде көтеріп келеді. Осы тұрғыдан алғанда, әлеуметтік әлсіз топтардың өмірін қамтамасыз етуге арналған шығындардың бір жылдың ішінде 700 млрд теңгеге артуы (индексацияларды есепке алғанда да) – бұл едәуір жоғары өсім. Бұл, біздің пайымымызша, әлеуметтік масылдықпен күрес баяу жүріп жатқанын және оң нәтижелер бермей отырғанын көрсетеді. 2025 жылы бюджет шығысының 38%-ы әлеуметтік салаға бағытталған болса, 2026 жылы бұл көрсеткіш 38,7%-ға дейін өспек. Осы деректерге сүйене отырып, 2026 жылы Қазақстандағы әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі қазіргі кезеңмен салыстырғанда одан да ауыр жүктемені көтеруге мәжбүр болады деп болжауға негіз бар. Өйткені оған бөлінетін қаржы көлемі артып отыр.
Қаржы министрі Мади Такиев Үкімет отырысында атаған 10,7 трлн теңге көлеміндегі әлеуметтік сала шығынының құрамында тек зейнетақы мен жәрдемақылар ғана емес, сонымен қатар білім беру мен денсаулық сақтау салаларына арналған қаржы да бар екенін түсінеміз. Дегенмен, бұл шығынның негізгі бөлігін дәл әлеуметтік төлемдер құрайды. Оның ішінде тек жасы келген зейнеткерлер мен мүгедектігі бар азаматтар ғана емес, еңбек нарығында жұмыссыз ретінде тіркелгендер, атаулы әлеуметтік көмек алушылар, көпбалалы отбасылар сынды басқа да азаматтар бар. Егер қарапайым арифметикамен есептесек, 2026 жылға арналған жаңа бюджет нұсқасында тапшылық 4,6 трлн теңге көлемінде қалыптасады. Ал алдыңғы нұсқада бұл көрсеткіш 3,7 трлн теңге болатын. Бір қарағанда бұл жағдай былтырғыға қарағанда күрделірек көрінуі мүмкін.
Алайда болашаққа үмітпен қарайық – Үкімет алдағы кезеңге сеніммен қарап отыр.
«Президент бюджетті теңгерімді түрде қалыптастыруды, республикалық және жергілікті деңгейлерде қаржы ресурстарын сапалы жоспарлап, тиімді бөлуді қамтамасыз етуді тапсырды. Жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі мен 2026–2028 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы заң жобалары белгіленген бюджеттік параметрлерге сәйкес әзірленген және мемлекеттік қаржының тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін ең тиімді нұсқа болып табылады. Жалпы алғанда, бюджет теңгерімді, Мемлекет басшысының барлық стратегиялық бастамаларын ескеріп отыр», – делінген ресми мәлімдемеде.
«Жалпы сипаттағы трансферттердің көлемі өңірлерге базалық инфрақұрылымға бірдей қолжетімділік беру үшін, Өңірлік стандарттар жүйесі ескеріле отырып, қамтамасыз етіледі. Мемлекет басшысы жүктегендей, бюджет өзінің әлеуметтік бағыттылығын сақтап отыр. Сонымен қатар, экономикалық өсімді ынталандыруға бағытталған шығыстар ұлғайтылды», – деді Премьер-Министр Олжас Бектенов. Ол 1 қыркүйекке дейін Парламентке 2026–2028 жылдарға және 2035 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму болжамдарын, сондай-ақ алдағы үш жылға арналған республикалық бюджеттің жобасын енгізуді тапсырды. Осылайша, ең қызықты кезең Парламенттің жаңа сессиясында Мәжіліс отырыстары кезінде басталмақ.
