Орманды және дала өрттерімен күресетін мамандар арасында өте күрделі, бірақ кей жағдайда жалынды тоқтатудың жалғыз тәсілі ретінде қолданылатын әдіс бар – бұл қарсы өрт қою. Қауіп-қатері жоғары мұндай шараны тек өз ісіне сенімді, салдарын мойнына алуға дайын кәсіби маман жүзеге асыра алады.
Биіктен тарайтын, яғни ағаштардың ұшар басын шарпитын өрттен де қауіптісі – төменгі деңгейдегі, орман асты өсімдіктері мен қылқан жапырақты жамылғыны жалмайтын, тіпті одан да жаманы – көзге көрінбейтін, бірақ жерастынан, тамырдан күйдіріп, экожүйенің өзін жойып жіберетін ішкі өрт бар екенін мамандар жақсы біледі.
Осындай «ішкі өртке» қарсы тұру мақсатында қойылған ақпараттық «қарсы отты» Kaspi Bank-тің мүддесін қорғап сөз алған Маржан Елшибаеваның «Айран» жобасындағы мәлімдемесінен көруге болады. Бұл – жуырда «Орда жобасында Гүлнара Бажкенова тарапынан жасалған, қоғамды дүрліктіретін ішкі ақпараттық шабуылға жауап ретінде қабылданды.
Жағдай былай өрбіді: бірнеше апта бұрын «бұрышқа тақалған» Бажкенова«Orda.kz-ке жасалған рейдерлік шабуыл: бұл кімге және не үшін қажет» атты мәлімдемесін жариялап, ақпараттық кеңістікке шулы жарық-шумды «граната» тастады. Бұл бір сәтке көзді шағылыстырып, құлақты тұндыратын әсер бергенімен, қоғамнан нақты қолдау таба қоймады. Бірақ, «Ордада» жарияланған контент жойылғанымен, интернетте ештеңе жоғалмайды – біртараған ұшқын тереңде жанып, ішкі жануды жалғастырып жатыр. Бұл, күмәнсіз, қоғамда жаппай көрінбейтін, бірақ қауіпті пікірталас отын тұтатты.
2025 жылдың 14 шілдесінде «Евразия24» редакциясының «Орда» және«подруга» немесе Гүлнара мен граната» атты авторлық шолу материалы жарияланды. Онда портал нақты қандай «подруга», қандай «банк» немесе «банкир» жайлы сөз болып жатқанын тұспалдауға тырыспастан, әлдеқайда маңыздырақ сұрақтарды көтерді: Қазақстандағы ең табысты банктердің бірі неге тек қаржылық қызметпен шектелмей, сонымен бірге ақпараттық-саяси алаңда да белсенді? Kaspi.kz-тің «Орда» және «Айран» жобаларымен байланысы бар ма? Бұл екі платформа неге жүйелі түрдеРесейге қарсы бағытталған материалдарды жариялайды? Президент Әкімшілігінің ішкі саясатқа жауапты тұлғалары мен аталған банк арасында қандай қатынас бар? Ең бастысы — бүгінгі таңда еліміздегі ақпараттық саясатты кім айқындайды?
Әрине, «Орда» жобасын қорғауға тырысқан Гүлнара Бажкенова «құрбы», «банк», «банкир» мен «АП» туралы айтқандарының бәрі — қиялынан туған дүниелер екенін де жоққа шығаруға болмас. Бірақ егер олай болса, онда осы «дыбыс-шулы гранатаның» жарығымен көлеңкеде қалған тұлғалар тарапынан нақты әрі айқын түсініктемелер күту әділетті болар еді.
Көп күттірмей, сондай жауап берілгендей әсер қалдырды: бұл — «Айран» платформасындағы Маржан Елшибаеваның арнайы мәлімдемесі. Ол тек «кәсіби журналистер, продюсерлер, операторлар мен инженерлер командасының» медиа жүзін ғана емес, сонымен қатар ресми тұлға ретінде де сөз сөйледі. Бұрынғы «Kaspi bank» компаниясының атқарушы директоры болған олбүгінде Kaspi.kz компаниясында корпоративтік коммуникациялар жөніндегі басшысы — Head of Corporate Communications қызметін атқаратынын өзі әлеуметтік желідегі парақшасында ашық көрсетіп отыр.
«Қазақстандағы сепаратизм: сатқындық, астыртын жоспар, наразылықтар! Шымкентті өзбектерге беру ықтималдығы?» – тақарыбының өзі назар аудартады.
Бұл жолғы мәлімдемеде бұрыннан айтылып жүрген ескі риторика қайталанды десек, артық емес. Мұндай мәтіндер посткеңестік кеңістіктегі халықтардың тарихына арналған Сорос құрылымдары дайындаған оқулықтардың классикалық стиліне сай келеді. Әр елге арналса да, мәні бір – орыс отаршылдығына қарсы «азаттық күресі» туралы баяндау: Қазақстан мен Қырғызстан, Армения мен Әзербайжан, Грузия мен Молдова үшін әртүрлі формада, бірақ бір сарында жазылған.
Маржан Елшибаеваның «Айран» платформасында «ресейшіл сепаратизмді» әшкерелеген сөзі – тосыннан туған реакция емес. Көлемді мәтінді оқу үшін оны жазып, өңдеп, бейне материалдармен толықтыру қажет болды. Бұл – кәсіби деңгейде ұйымдастырылған жұмыс. Ал жарияланған күні – 15 шілде – мұның жай ғана сәйкестік емес, тікелей жауап екенін аңғартады. Демек, «шақыру қабыл алынды» және бұрынғы (сыңайлы) «подруга» да ақпараттық майданда белсенді түрде бой көрсетті.
Қызықты бір оқиғаның өрбу барысы – Украина төңірегіндегі геосаяси шиеленіс шешім табуға таяп, жаһандық жүйеде түбегейлі өзгерістер байқалған шақпен тұспа-тұс келіп отыр. Қазіргі таңда бірполярлы дүниенің аяқталғанына күмән қалмады, ендігі кезең – көп полярлы әлемнің қалыптасу кезеңі. Бірақ басты сауал туындайды: бұл қандай жаңа полюстер болмақ? Бұл тарихи-географиялық, өркениеттік негізде құрылып жатқан жаңа әлем ғана емес, сонымен қатар валюталық қатынастарда да жаңа дәуірдің бастамасы іспетті.
Қаржы-валюталық өлшем бойынша әлем әзірге бір полярлы қалпында. Жалғыз ғана толыққанды айналым құралы, жинақтау және өлшеу бірлігі рөлін атқарып отырған – АҚШ доллары. Ал басқа ұлттық валюталар мен оларды қамтамасыз етуші банк жүйелері егемендік деңгейі төмен келесі қатарда тұр. Қазақстан осы иерархияда төменгі сатыда: теңге еркін айналымда болғанымен, халықаралық кеңістікте кең қолданысқа ие емес, ал ішкі экономикада инвестициялық және несиелік мүмкіндіктері шектелген. Ұлттық банктің жаһандық банк жүйесіндегі орны – үшінші немесе төртінші деңгейде, ал екінші деңгейлі банктер одан да төмен орналасқан.
Ресей рублі мен оның Орталық банкі тек бір саты жоғары болғанымен, негізінен біз солардың қаржылық бағытын қайталаймыз. Батыспен геосаяси текетіреске қарамастан, Ресей де сол жүйеге бағынышты, нәтижесінде санкциялардың әсері айқын сезілуде: пайыздық мөлшерлемелердің жоғары болуы, экономикалық баяулау, инфляцияның өсуі және бюджет тапшылығы байқалуда.
Сондықтан да соңғы уақытта бәсеңсігенімен, қайта жандана бастаған үміт – ресурс тұрғысынан тоздыру саясаты Ресей үшін ауыр соққы болып, Кремльдегі билік әлсірейді немесе шегінеді деген жорамал жиі көтеріле бастады. Бұл сәт – бетбұрыс кезеңі. Себебі Дональд Трамп жаһандық саудаға тарифтер арқылы қысым жасай отырып, төлем жүйесіне және ғаламдық борыштық құрылымға ықпал етуде. Мұндағы басты мақсат – басқаруға келмейтін дағдарысқа жол бермей, әлемдік фрагментацияны өз бақылауына алу.
Осы тұрғыдан алғанда, Kaspi Bank-тің заманауи қаржылық және цифрлық сервистер саласындағы жетістіктерін жоққа шығаруға болмайды. Банктің ел азаматтарына ұсынатын қызметтері шын мәнінде тиімді және ыңғайлы. Алайда Kaspi – Қазақстан экономикасының дамуына тікелей бағытталған банк емес. Бұл банктің емес, ел экономикасының сыртқы инвестициялар мен сырттан қаржыландыруға тәуелді болуына байланысты. Мұндай сыртқы басқару функциясын Ұлттық банк пен Ұлттық экономика министрлігі атқарып отыр.
Kaspi Bank қандай іске кіріссе де, оны нәтижелі атқаратыны байқалады. «Айран» сайты да табысты жобаға айналды – аудиториясы миллионнан асады. Маржан бастаған бұрынғы телевизия қызметкерлерінің кәсіби тәжірибесі өз нәтижесін бергені анық. Бірақ кез келген ауқымды бастама үлкен қаржылық салымды талап етеді, бұл жағдайда да солай болып тұрғаны байқалады.
Бүгінде оқиға шиеленіс нүктесіне жетті. Қазірдің өзінде келесі қадам қандай боларын бақылау қызықты. Бірақ келер күзге және алдағы бір-екі жылға байланысты негізгі сауал туындайды: банктік тәуекелдерді басқару дұрыс есептелді ме, стратегиялық шешім нақты қабылданды ма?
Егер Ресей күйремесе ше? Егер Қазақстанның білім беру мен қоғамдық-саяси кеңістігінде араздықты қоздыратын сарындағы мәтіндердің орнына, славян-түркі, православ-мұсылман және басқа да мәдениеттерден тұратын ортақ еуразиялық өркениеттің үндестігі – басты тақырыпқа айналса ше?
