«Біз неге өз данышпандарымызды жек көреміз?» — осындай атаумен Рахим Ошақбаевтың YouTube арнасында жарияланған сұхбат қоғамда үлкен резонанс тудырды.
« «Элита» сөзі бүгінде балағат ретінде қабылданатын болды. Ал қоғам алтын унитаз орнатқан жаңа байларға қол соғып, шын мәнінде мәдениетті биікке көтеріп жүрген сирек ұлттық дарындарды қорлауға қосылады. Біреулер ұлы Абайдың нақыл сөзі жазылған баннерді жыртып, жалған бренд киімдер киеді. Қазақстан қоғамы тұлғасыз, моральдық бағыт-бағдарсыз қалуда».
Сұхбаттың басты кейіпкері — Гүляим Өзіншевская: 27 жыл шетелде өмір сүрген, радикалды оңшыл-консервативтік көзқарастағы қазақ әйелі. YouTubeролик сипаттамасында оның Қазақстандағы қалыптасқан түсініктерге қарсышығып, елге аристократиялық мәдени элита қажет екенін алға тартатыны айтылады. Гүляим мен Рахим сұхбатта элитаны тек байлық пен тектен емес, мәдениет пен жауапкершілікке негізделіп, өнеге бола алатын, қызғаныш тудырмайтын ұлттық бағыттағы жаңа элитаның формуласын іздейді.
Евразия24 пікірі:
Рахым Ошақбаев бастаған ұлттық аристократия жөніндегі әңгіме — еліміздің болашағы үшін аса маңызды және өзекті тақырып. Дегенмен, талқылаудың негізгі мазмұны қазақтың өз болмысын, яғни ұлттық идентичтігін іздеуге келіп тіреледі. Себебі аристократия дегеніміз — кездейсоқ қалыптаса салатын құбылыс емес, ол ғасырлар бойы өсіп-өнетін, терең тарихи және мәдени негізге сүйенетін құрылым. Мұндай құрылым тек ұлттық өзіндік сана мен қалыптасқан рухани топырақта ғана өміршең болмақ.
Қазақстанға жуырда ғана оралған Гүляим Өзіншевская өзінің айтуынша, қызының мектепте жазған шығармасы арқылы өмірге жаңаша қарауға мәжбүр болған. Шығармада: «Әкем — италиян, анам… деймін… орыссияқты…, өзім Дубайда туғам — мен кіммін?» деген жолдар бар. Бұл — қазіргі жас ұрпақтың ішінде жүрген терең дағдарысты сипаттайтын ауыр сауал.
Осы тұста біз де осы сұрақты Рахымға және Отанына, өзінің түп тамырына қайта оралған, шетелде өзге тілдік және мәдени ортада жетістікке жеткен кәсіпкер Гүляимға қойғымыз келеді: сіздер кімсіздер? Шынайы қазақсыздарма? Ұлттық элитаға, қазіргі заманғы қазақ аристократиясына жатасыздар ма? Біздің ойымызша — иә. Бірақ бір ескерерлік жайт — бұл сұхбат орыс тіліндеөтті. Бұл қазақи болмыстан бас тарту ма, әлде кеңестік кезеңде қалыптасқан және бүгінге дейін сақталған бөлшектенбейтін тарихи-мәдени қабат па?
Тарих көрсеткендей, нағыз аристократияның қалыптасуы ұзақ әрі күрделі жол. Бұл жолда ел қан төккен, тұтас әулеттер жойылған, талай бастар кеткен. Біз де сондай жолдан өтуіміз керек пе? Сұхбатқа қатысушылардың пайымынша, бұл қажеттілік емес. Нағыз ұлттық элитаны — яғни мәдениетке, білім мен жауапкершілікке негізделген, қызғаныш емес, құрметке лайықзаманауи қазақ аристократиясын — саналы түрде, бейбіт жолмен қалыптастыруға болады. Бірақ бұл қалай жүзеге асады?
Сұхбаттың шарықтау шегінде жүргізуші: «Қазіргі элитаның арасында үлгі етіп көрсетуге болатындай тұлға бар ма?» деген сұрақ қойды. Алайда нақты жауап болмады, әңгіме басқа арнаға ауысты. Шынымен де… бұған не деуге болады?
Әңгіме барысында айтылған сауалға не деп жауап беруге болады: ескі Қазақстанның жемқорлықпен байыған элитасы сурет сатып алып, өнерге қызыққан. Ал жаңа элита болса, керісінше, тағы да барды шетелге әкетуге асығып отыр. Біз қайтадан «алғашқы капитал жинау» кезеңіне түсіп кеткендейміз.
Біздің пікірімізге, Ұлттық банк басшылығында отырғандар – шын мәнінде, элита. Білімі бар, лауазымы жоғары, ой-санасы биік, материалдық жағдайы мықты. Бұрынғы басшылар да сондай еді. Бірақ соған қарамастан, ұлттық валюта өз құнын жоғалтып барады: 113 есе құнсызданған теңге нақты экономикада ықпалды құрал бола алмауда. Қазақстанда теңге өнеркәсіпке несие беру мен инвестициялауға жарамсыз күйде қалып отыр. Ал шетелде мүлде жүрмейді.
Элиталар да, мемлекеттер сияқты, әртүрлі болады. «Экспортқа» бағытталған экономикаға компрадорлық элиталар керек – яғни, өз байлығын сыртқа шығаратын, шетелдік мүддеге қызмет ететін элиталар. Ал шынайы ұлттық даму үшін мұндай көзқарасты ең алдымен өз ішімізден жеңу керек. Яғни, өз қызметінде отырған әрбір адам – нақты жауапкершілікпен, елге адалдықпен әрекет етуі тиіс.
Тәуелсіздік – декларация ғана емес, ішкі рухани және экономикалық тұғыр. Ал ұлттық болмыс – тек тіл мен тарих емес, ол нақты күнделікті шешімдердекөрінеді: біз кімбіз және қайда бет алып барамыз?
Жаһандық гибрид соғыс жағдайында «біз – кімбіз?» деген сұраққа нақтыжауап қажет. Қазақтар мен қазақстандықтар әлемдік өзгерістер ішінде өзініңорнын анықтауы тиіс. Барлық өзгеріс ең алдымен адамның өзінен басталуға тиіс. Сол себепті, Рахым мен Гүләйім көтеріп отырған бастама – аса маңызды әрі дер кезінде айтылған қадам. Оларға сәттілік тілейміз!
