Славутич қаласындағы электр қосалқы станциясына жасалған соққы нәтижесінде Чернобыль атом электр стансасының төртінші блогындағы жаңа қорғаныш қаптамасын қамтамасыз ететін 330 киловольттық электр желісі жұмысын тоқтатты. Бұл шабуыл Украина тарапынан Запорожье атом электр стансасына бағытталған соққыға жауап ретінде жасалғаны хабарланды. Ресей бұл әрекеті арқылы Еуропаға – Украинаға жанама қолдау көрсетіп отырған тарап ретінде – ядролық қатермен ойнау екіжақты сипатта екенін ескертіп отыр. Қазақстан ядролық қауіпсіздік мәселесін тұрақты түрде көтеріп келеді, алайда бұл үндеулер әзірге халықаралық деңгейде кең қолдау таппай отыр.
Украина Еуропалық Одақ пен Ұлыбританияның дәстүрлі мағынадағы тәуелді одақтасы деп айту қиын. Киевтің қазіргі ұстанымына тарихи тұрғыдан нақты балама табу күрделі мәселеге айналды. Мысалы, Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде фашистік Германияның одақтастары әскери іс-қимылдарын өз қаржысы мен ресурсына сүйене отырып жүргізген болатын. Ал Украина бүгінгі күні еуропалық елдердің қаржылық және материалдық қолдауы арқылы ғана күн кешіп, соғыс жүргізіп отыр.
Дональд Трамптың саяси ұстанымының нәтижесінде Украина америкалық тараптан тегін әскери және экономикалық көмек алу мүмкіндігінен іс жүзінде айырылды. Қазіргі таңда Вашингтон қару-жарақты НАТО-дағы еуропалық одақтастарына сату тәртібімен жеткізуде, ал олар өз кезегінде соғыс құралдарының қай бөлігін өз қажеттіліктеріне қалдырып, қай бөлігін Украинаға беру керектігін өздері шешеді.
23 қыркүйекте Украина тарапынан жасалған шабуылдың нәтижесінде Запорожье атом электр станциясы сыртқы электр энергиясымен қамтылу мүмкіндігінен айырылды. Осыған байланысты реакторлардың қауіпсіздік жүйелері ішкі дизель-генераторлар арқылы жұмыс істеуге көшті. Мамандардың бағалауынша, мұндай жағдай станцияда «Фукусимаға» ұқсас апаттың туындауына әкелуі мүмкін. Станцияны ұзақ уақыт бойы электр қуатынсыз қалдыру – ядролық қауіпсіздікке айтарлықтай қатер төндіреді.
Украина Президенті Владимир Зеленский Запорожье атом электр станциясына жасалған шабуылдарды Ресей тарапы әдейі ұйымдастырып отыр деп мәлімдеді. Осы мәлімдемеден кейін Еуроодақ Ресейден Украинаның аумағынан әскерін шығаруды және Запорожье АЭС-ін Украина билігінің бақылауына беруді талап етті. Бұл жағдайдан кейін Ресей Славутич қаласындағы электр қосалқы станциясына соққы беріп, инфрақұрылымға айтарлықтай залал келтірді. Бұл әрекет түрлі деңгейдегі саяси және әскери жауап ретінде бағалануда.
Теориялық тұрғыдан алғанда, Ресей тарапы Ровен АЭС-ның қосалқы станциясына да соққы беруі мүмкін еді. Алайда Чернобыль маңындағы инфрақұрылымға жасалған шабуыл тарихи және символдық тұрғыдан резонанс тудырды. 1986 жылы Чернобыль АЭС-індегі апат салдарынан атмосфераға бөлінген радиоактивті зат көлемі 1945 жылы Хиросимаға тасталған америкалық ядролық бомбадан 400 есе көп болды. Сонымен қатар апат салдарын жоюға бағытталған жұмыстардың алғашқы екі айының өзінде КСРО-ның жылдық бюджетіндей қаржы жұмсалған. Осы тарихи тәжірибені ескере отырып, Еуропа елдері Чернобыль инфрақұрылымына жасалған соққыға ерекше алаңдаушылықпен қарады.
Славутичтегі электр қосалқы станциясы істен шыққаннан кейін Чернобыль АЭС-індегі қорғаныш қаптаманың қуат көзі балама желіге ауыстырылды. Бұл жөнінде Халықаралық атом энергиясы агенттігі (МАГАТЭ) хабарлады. Алайда бұл жағдайдың саяси астары да бар. Қажет болған жағдайда Чернобыль станциясына бағытталған соққылар анағұрлым ауқымды сипат алуы мүмкін екені осылайша көрсетілді.
Еуропалық элиталардың бұл жағдайға нақты қалай қарағанын дөп басып айту қиын. Соңғы жылдары, әсіресе Еуроодақта, батыс элиталары сапасының төмендеуі байқалады. Бұл олардың жағдайды қаншалықты түсініп отырғанын бағалауды қиындатады. Сонымен қатар жүйелі элиталық дағдарыстың бір белгісі – мамандар мен сарапшылардың пікіріне деген қызығушылықтың азаюы. Сараптамалық ұсынымдар саяси шешімдерге бұрынғыдай ықпал ете бермейді.
Жарылыс болған жағдайда радиоактивті бұлттың қайда бет алатынын болжау қиын. Алайда Чернобыльдегі ықтимал апат Еуропаға Запорожьеге қарағанда әлдеқайда үлкен қауіп төндіреді.
Ресей Украинаға ядролық соққы жасайтын болса, бұл әрекетке Беларусь те, Қытай да, Үндістан да оң көзқарас танытпайды. Алайда ондай қаруды қолданудың өзі қажет емес – ел аумағында АЭС бар жағдайда, ауқымды ядролық апатқа әдеттегі зымыран шабуылдарының өзі жеткілікті.
Қазақстан геосаяси тәуекел артып отырған атом электр станцияларынан қашықтау орналасқанымен, қақтығыстың тікелей тараптарына қарағанда қауіп аздау көрінуі мүмкін. Алайда ядролық қауіптің ушығуы Астананы да алаңдатып отыр. Егер атом станциясы әдейі апатқа ұрындырылатын нысанға айналса, оның зардабы кез келген оқ-дәрі қоймасынан мың есе қауіпті болмақ.
Кез-келген адам оқ-дәрі қоймасы мен жарылғыш зат шығаратын зауытта отпен ойнауға болмайтынын жақсы біледі. Алайда тағдыр шешер маңызды шешімдер қабылдайтын көптеген саясаткерлер мұны ұғынады деу қиын.
